Hoe krijgen we jeugdhulp betaalbaar?

Hoe lang is de jeugdhulp in de huidige vorm nog te betalen? Is het stelsel nog houdbaar zolang er geld onnodig wegvloeit naar kostbare trajecten voor het afsluiten van contracten, complexe administraties met allerlei protocollen, onduidelijke ketenprocessen in de bedrijfsvoering en helaas ook listige aandeelhouders? De tijd tikt door en de afgelopen jaren zijn de kosten alleen maar gestegen. Willen gemeenten hun begroting op orde krijgen en houden, dan is een ombuiging noodzakelijk. De vraag is: hoe? Collega Nathalie Doran en ik leggen in dit blog onze ietwat eigenzinnige aanpak uit.

Meerdere oorzaken

De crux is de complexiteit van de jeugdhulp en de positie van de jeugdhulp in het zorglandschap als geheel. In het ontstaan van de vraag naar jeugdhulp spelen veel factoren mee. Daarom is er niet één hoofdreden, maar zijn er meer redenen waarom de kosten zo stijgen. Het is de kunst deze oorzaken te achterhalen, te analyseren en, als het kan, ze te elimineren. En daar is vooral lef voor nodig. Lef om te onderkennen dat er meer mis is dan alleen maar te weinig budget. Lef om kritisch te kijken naar de eigen organisatie, naar de dingen die beter kunnen. En lef om actie te ondernemen tegen partijen die het niet zo nauw nemen met de integriteit - in omstandigheden die juist schreeuwen om zuiver en integer handelen. Het is tenslotte in het belang van kwetsbare kinderen en jongeren dat passende jeugdhulp beschikbaar blijft.

Te weinig budget?

Om met de eerste oorzaak te beginnen: "We hebben te weinig budget!!" wordt vaak geroepen. Het idee is dat het Rijk te weinig middelen beschikbaar stelt. Natuurlijk is hier wat voor te zeggen: het Rijk heeft de decentralisaties gezien als bezuinigingsmogelijkheid en droeg het werk over aan gemeenten inclusief een forse korting op het budget. Gemeentes hadden nooit eerder deze verantwoordelijkheid gedragen en al helemaal niet met zo'n forse budgetkorting. Nu we vier jaar verder zijn, lijkt er nog steeds veel behoefte te zijn aan kennis om de uitvoering van de Jeugdwet betaalbaar en op orde te krijgen.

Grip op geld

Grip op financiën lijkt het belangrijkste doel te zijn van gemeentes. Maar daar zien we een probleem. Om een metafoor te gebruiken: de Inkoopregio's hebben zogezegd de waterbedrijven gecontracteerd. Ze monitoren het verbruik terwijl de kranen van de toegang tot zorg en van de verwijzers wijd open staan. En zolang die kranen niet worden bediend of dichtgedraaid, komt het Rijk niet snel met meer geld over de brug. Wellicht dat de WLZ, de afbakening onderwijs en de 18+-vraagstukken op sympathie kunnen rekenen, maar er moet meer gebeuren dan alleen maar de portemonnee trekken.

Ingrijpen in de eigen organisatie

Nu komt 'lef' om de hoek kijken. Het lef om in te grijpen in de eigen organisatie. Kijk eens kritisch naar de toegang tot de zorg. Hoe ver staat die bij de gemeente vandaan? Vaak is die geregeld via stichtingen, bv's en wat voor vehikels nog meer, die allemaal gebruikt worden om de gemeentelijke verantwoordelijkheid op afstand te houden. Een mooi voorbeeld in positieve zin is de gemeente Pijnacker-Nootdorp. Deze gemeente heeft de toegang tot de zorg in eigen huis gehaald en kijkt positief-kritisch naar zichzelf en de actieve aanbieders. Bovendien komt deze gemeente tot goede interventies omdat ze 'ontschot' kijkt naar de belangen van kinderen en ouders. Zonder hokjesdenken en zonder de gebaande paden te bewandelen. Een totaal andere werkwijze dan die van gemeentes die toewijzen op afstand, zonder inzage te hebben in lopende toewijzingen. Dat dit nu nog steeds gebeurt, is naar onze mening zorgelijk. We beschikken toch over meer dan voldoende data om een goed klantbeeld te krijgen? Onderken dan ook dat verbeteringen nodig zijn in de eigen organisatie, zowel lokaal als regionaal. Met als doel te beschikken over actuele, goede en complete informatie als basis voor sturen op resultaat.

Berichtenverkeer

Naast het effectief en transparant organiseren van de toegang tot de jeugdhulp, is een scherpe focus op de inrichting en het functioneren van de keten noodzakelijk. Berichtenverkeer afhandelen bijvoorbeeld kan in beginsel snel en efficiënt. Maar het nu gebruikte systeem van berichtenverkeer werkt nog niet voldoende mee. Het gevolg is dat zowel aanbieders als gemeenten en centrale declaratieservices niet goed van elkaar weten welke betekenis de ander aan een bericht toekent. Onze ervaring is dat je op dit onderdeel snel verbetering kunt bereiken door goed samen te werken. Een typisch voorbeeld van 'laaghangend fruit' plukken!

Tips tegen ongewenste effecten

Tot slot is er ook lef nodig om door te pakken op ongewenste effecten, zoals intensivering van de eigenlijke zorgbehoefte door oneigenlijke inzet van jeugdhulp. We geven hier enkele tips die goed zijn voor zowel gemeentes als voor de sector jeugdhulp.

Onze tips:

• Toets niet alleen de productieverantwoording, maar ook de omzet- en winstontwikkeling van de zorgaanbieders én van ondernemingen van de bestuurders en directeuren-grootaandeelhouders. Toets dit door hun jaarrekeningen te analyseren en door te onderzoeken hoe deze ondernemingen verbonden zijn aan andere ondernemingen.
• Toets daarbij meteen de rendementen van de uitvoeringsorganisaties die worden ingehuurd door de jeugdhulpaanbieder.
• Verdiep jezelf eens in de vermogensgroei van bv's met het woordje 'zorg' in hun bedrijfsnaam.
• Voer goede protocollen in voor materiële controle.
• Contracteer een BIG-geregistreerde auditor.
• Bouw een netwerk van professionals op zodat je 'in de breedte' kunt interveniëren.

Tot zover onze analyse met tips over kostenbesparing in de jeugdhulp.

Heb je vragen, wil je meer informatie over onze veranderaanpak in het sociaal domein?
Bel of mail Bart van Eijck of Nathalie Doran, partners bij Van Eijck & Partners.